Proje Evi Kooperatifi Zeytin Programı dahilinde Slow Food Ölmez Ağaç Topluluğu ile birlikte yürüttüğü ‘‘Türkiye’de Tabandan Topluma Slow Olive (Yavaş Zeytin) Ağı’ projesini tamamladı.
Türkiye, Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyesine ulaştığı 2022 yılındaki yaklaşık 2,9 milyon tonluk zeytin üretimiyle Dünya’da önde gelen zeytin üreticisi ülkeler arasında yer alır. 3.000 yılı aşkın bir geçmişe sahip olan zeytin yetiştiriciliği ülkenin kültürel ve mutfak mirasının önemli bir parçasını oluşturur. Türkiye'nin çeşitlilik gösteren coğrafyası, iklimi ve toprak koşulları, her biri tat, aroma ve besin değeri açısından benzersiz özelliklere sahip çok çeşitli yerel zeytin çeşidinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Türkiye'de Slow Olive Ağı’nın (Yavaş Zeytin) Kısa Tarihi
Slow Olive Ağı, tüm Akdeniz Havzası’nda zeytinin kültürel peyzajını koruma amacıyla oluşturulmuştur. Slow Food'un iki yılda bir düzenlediği Slow Olive buluşmalarının ilki Türkiye'deki Slow Food toplulukları ağı, Slow Food International ve Ayvalık Belediyesi'nin ev sahipliğinde 14-17 Nisan 2016 tarihlerinde Ayvalık'ta gerçekleştirildi. Bu buluşmada Tunus, Ürdün, Lübnan, Filistin, Fas, Yunanistan, İtalya, İspanya, Portekiz ve Türkiye gibi Akdeniz coğrafyasının farklı ülkelerinden Slow Olive etkinliğine katılanlar, üç gün boyunca farklı başlıklar altında zeytin ve zeytin ağaçlarının geleceğine ilişkin görüş ve çalışmalarını sunma fırsatı buldular. Panellerde zeytinyağının kalitesi ve tağşişi, İtalya'da asırlık zeytin ağaçlarını yok olma noktasına getiren iklim değişikliği kaynaklı salgın hastalıklar ve aşırı kuraklık gibi iklime bağlı yeni koşullar sonucu zeytin veriminin düşmesi, Filistin'de zeytinliklerin gasp edilmesi gibi birçok konu gündeme geldi. Katılımcılar iki gün boyunca zeytin ve zeytinyağının mutfak kültüründeki yeri, Türkiye'nin zeytin çeşitliliği ve biyoçeşitliliğinin korunmasının önemi gibi zeytinciliğin kültürel ve biyoçeşitlilik boyutlarının yanı sıra, zeytinliklerde madencilik ve inşaat faaliyetleri sonucu arazi kullanımında meydana gelen değişiklikler gibi tehdit ve sorunları da tartıştı. Panelleri zeytinle ilgili film gösterimleri ve bir konser izledi. Slow Olive buluşması, son gün gerçekleştirilen açık mutfak etkinliğinde çeşitli yerel ve ulusal şeflerin zeytinyağı ile yaptıkları yemeklerin tadımı ile sona erdi. İkincisi 2018 senesinde gerçekleşen Slow Olive buluşmalarının üçüncüsünün de önümüzdeki yıllarda düzenlenmesi bekleniyor.
Altı yıllık sosyo-ekolojik evrim
2016'daki Slow Olive (Yavaş Zeytin) buluşması, zeytin üreticilerinin mevcut ve yaklaşan tehditler konusunda seslerini yükseltmeleri için güçlü bir araç işlevi görmüş olsa da aradan geçen yıllarda olumsuz koşullar zeytin üreticilerini daha da derinden etkilemeye devam ediyor. Üreticilerin tehditlere proaktif bir şekilde müdahale etme kapasiteleri sınırlı olduğundan, özellikle Türkiye'de mücadele her geçen gün daha da yoğunlaşıyor. Zeytin alanları hiçbir zaman şu anda olduğu kadar yoğun bir şekilde doğrudan tehdit altında olmamıştı. Küresel iklim krizinin etkileri üretici düzeyinde iyice hissedilirken hem zeytinliklerin hem de üretici topluluklarının dayanıklılığı dramatik bir şekilde azalıyor ve onları ülkenin en önde gelen kırılgan grupları ve peyzajları arasına sokuyor.
‘Türkiye’de Tabandan Topluma Slow Olive (Yavaş Zeytin) Ağı’ Projesi
Proje Evi Kooperatifi olarak Slow Food Ölmez Ağaç Topluluğu ile Haziran – Aralık 2023 tarihleri arasında gerçekleştirdiğimiz bu proje 3 ana hedef üzerine inşa edildi:
● Slow Food liderlerinin sayısını artırmak ve kapasitelerini geliştirmek
● Slow Food tematik ağlarını genişletmek ve güçlendirmek
● Yeni ve daha geniş kitlelere erişimi geliştirmek ve katılımlarını sağlamak
Türkiye'de çok sayıda Slow Food topluluğu bulunuyor. Projenin en başından itibaren özellikle zeytin konusunda çalışan liderleri ve üyeleriyle aktif bir diyalog geliştirerek bu topluluklarla iletişim halinde olduk. Proje alanını, Slow Olive Ağı toplantılarının yapıldığı, Proje Evi Kooperatifi ile Slow Food Ölmez Ağaç Topluluğu’nun güçlü bir varlığa sahip olduğu, Türkiye’nin önemli bir zeytin üretim bölgesi olan Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir ve Muğla illerinin Kuzey/Orta/Güney Ege kıyıları oluşturdu.
6 aylık çalışmada ilk olarak Slow Olive Ağı’nın içerisinde aktif olarak bulunan Slow Food Ege topluluklarının kapasite ve ihtiyaçlarını belirlemek için yüz yüze görüşmeler ve çevrimiçi bir anket gerçekleştirilerek bir rapor hazırlandı. Çalışmanın sonuçları Ayvalık’ta düzenlenen proje kapanış toplantısında, önümüzdeki yıllara yönelik kapasite geliştirme eylemlerinin açıkça tartışıldığı bir Slow Food forumunun ardından katılımcılarla paylaşıldı.
Akdeniz Havzası, zeytinlikler, zeytin ve zeytinyağının yaşam alanı, gıda ve kültür olarak önemiyle şekillenmesine rağmen, şu anda zeytin ile doğrudan ilgilenen bir Slow Food tematik ağı bulunmuyor. Oysaki zeytin üretimi mevcut birçok tematik alanla uyumlu ve ‘iklim değişikliği’, ‘gıda ve sağlık’, ‘aile çiftçiliği’ ve ‘arazi gaspı’ Slow Food tarafından üzerinde çalışılabileceği belgelenen en iyi temaları oluşturuyor. Bu noktada projemiz, gerçekleştirdiği etkinliklerle Türkiye'deki mevcut yerel ortaklıkların/ağların zeytin konusunda daha geniş bir tematik ağ oluşturmasını kolaylaştırmak için bir ön tohum çalışması olarak kabul edilebilir.
Türkiye'de hak temelli aktivistler, gıda ve tarım grupları ve taban örgütleri tarafından aktif olarak kullanılan en etkili platformlardan biri olan sosyal medya, proje boyunca yoğun olarak kullanıldı. Projede zeytine yönelik belirli temalar üzerine üretilen görsel malzemeler Proje Evi (@projeevikooperatifi), Slow Food Ölmez Ağaç (@slowfoodolmezagac) ve bölge Slow Food gruplarının sosyal medya kanallarında ortak olarak paylaşıldı. Çalışmada Slow Food liderleri, üreticiler, kilit paydaşlar ve halk arasında kapasite oluşturmak üzere zeytin üretiminin farklı yönlerini vurgulayan bütünsel bir yaklaşım kullanılmasına dikkat edildi.
Proje kapanış buluşması 2023 yılı zeytin hasat sezonunun sonunda, Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde 16 Aralık Cumartesi günü bir dizi etkinlikle gerçekleştirildi. Sosyal medya görüntülerinin ham içerikleri özgün bir müzik ve kurguyla 22 dakikalık ‘Ölmez Ağacın Altında’ adlı bir kısa film haline getirildi ve kapanış gününde Ayvalık Uluslararası Müzik Akademisi’nde (AIMA) halka açık olarak filmin ilk gösterimi gerçekleşti. Kısa filmlerin ve sosyal medya platformlarının gücünden yararlanan bu proje,
Akdeniz Havzası'nda zeytin üretimi ve zeytinin kültürel peyzajına yönelik tutum ve davranışlarda olumlu değişimi teşvik ederek geniş bir kitleye ulaşma ve etkileme potansiyeline sahip oldu. Kapanış toplantısına katılan Slow Food topluluklarının kendi zeytin üreticilerinin 2024 sezonu yeni sıkım zeytinyağları, Ege’nin zeytin çeşitliliğine dikkat çekmek amacıyla bir tadım etkinliği ile tanıtıldı.
Sonraki Adımlar
Proje Evi Kooperatifi zeytin ve zeytinyağını sadece bir gıda ve gastronomik değer olmasının ötesinde, maki ve zeytinlik alanların içerdiği biyoçeşitlilik açısından önemli habitatlar, sosyo-ekolojik bir olgu ve on binlerce ailenin geçimlik ekonomisinin bir parçası olarak ele alır. Dolayısıyla zeytin üretimi genel olarak bir tarımsal faaliyet veya geçim kaynağı olarak görülse de gıda güvenliği, sağlık, gençlik, toplumsal cinsiyet, mülteciler, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik gibi kesişen konularla da doğrudan ilişkilidir. Bütüncül bir anlayış eksikliği nedeniyle tehditlerin azaltılması için geliştirilen stratejiler ise, üretici topluluklarının ve peyzajların ihtiyaçlarını yansıtmamaktadır. Bu nedenle, kapasite geliştirme, ağ oluşturma ve Türkiye'deki diğer hak temelli sivil gruplar ve kilit paydaşlarla iletişimi artırmaya yönelik güçlü bir ihtiyaç söz konusudur. Proje Evi Kooperatifi yürüteceği çalışmalarla Türkiye'de kültürel peyzajlara da vurgu yaparak Slow Food'u Akdeniz'de bir hareket olarak desteklemeyi amaçlar.
Proje katkı veren kurum ve sivil toplum kuruluşları:
Proje Evi Kooperatifi: @projeevikooperatifi
Slow Food International: @slowfood_international
Slow Food Ölmez Ağaç: @slowfoodolmezagac
Slow Food Yaveş Gari: @slowfoodbodrum
Slow Food Gökova Üretici Pazarı: @slowfoodgokova
Slow Food Muğla Yeryüzü Pazarı: @slowfood_mugla
Slow Food Fethiye: @slowfoodfethiye
Slow Food Foça Yeryüzü Pazarı: @yeryuzupazarifoca
Slow Food Karaburun: @slowfood_karaburun
Slow Food Mahal: @slowfoodmahal
Slow Food İda: @slowfoodida
Slow Food Şefler Birliği Türkiye: @slowfood.cooksalliance.tr
Slow Food Bardacık
Comments